نارسایی قلبی سمت چپ یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین انواع نارسایی قلبی است که زمانی رخ می‌دهد که بطن چپ قلب، یعنی همان پمپ اصلی که خون اکسیژن‌دار را به تمام اندام‌های بدن می‌رساند، نتواند به طور مؤثر و کافی خون را پمپ کند. این وضعیت معمولاً به صورت تدریجی ایجاد می‌شود و می‌تواند نتیجه سال‌ها فشار بر قلب یا آسیب‌های ناگهانی باشد. برخلاف تصور رایج، نارسایی قلبی به معنای “توقف کامل قلب” نیست، بلکه به معنای کاهش توانایی قلب در انجام کارش است. این بیماری می‌تواند کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد، اما با تشخیص زودهنگام، درمان مناسب و تغییر سبک زندگی، بسیاری از افراد می‌توانند سال‌ها با آن زندگی فعال و باکیفیتی داشته باشند.
این محتوا صرفاً جنبه آموزشی دارد و جایگزین مشاوره پزشکی حرفه‌ای نیست. هر فرد باید تحت نظر متخصص قلب و عروق ارزیابی شود.
انواع نارسایی قلبی سمت چپ (بر اساس عملکرد بطن چپ)
نارسایی قلبی سمت چپ به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام مکانیسم متفاوتی دارند:
- نارسایی سیستولیک (HFrEF – Heart Failure with reduced Ejection Fraction)
- در این نوع، عضله بطن چپ ضعیف و شل شده و نمی‌تواند خون را با قدرت کافی به بیرون پمپ کند.
- کسر جهشی (Ejection Fraction) کمتر از ۴۰٪ است (در حالت طبیعی ۵۵–۷۰٪ است).
- این نوع معمولاً پس از سکته قلبی، میوکاردیت یا بیماری‌های طولانی‌مدت عروق کرونری رخ می‌دهد.
- قلب بزرگ‌تر (دیلاته) می‌شود و دیواره‌های آن نازک‌تر می‌گردند.
- نارسایی دیاستولیک (HFpEF – Heart Failure with preserved Ejection Fraction)
- در این حالت، بطن چپ سفت و غیرقابل انعطاف است و نمی‌تواند به خوبی در فاز استراحت (دیاستول) پر از خون شود.
- کسر جهشی معمولاً بالای ۵۰٪ است، اما حجم خون خروجی کم است زیرا قلب پر نمی‌شود.
- شایع در افراد مسن، زنان، بیماران مبتلا به فشار خون بالا، دیابت یا چاقی.
- قلب معمولاً کوچک‌تر و ضخیم‌تر (هیپرتروفیک) است.
نکته مهم: برخی بیماران ممکن است ترکیبی از هر دو نوع (HFmrEF) داشته باشند که کسر جهشی بین ۴۰–۴۹٪ است.
علل و عوامل خطرزا (چرا قلب چپ نارسا می‌شود؟)
نارسایی قلبی سمت چپ معمولاً نتیجه آسیب طولانی‌مدت یا ناگهانی به عضله قلب است. شایع‌ترین علل عبارتند از:
| علت | توضیح |
|---|---|
| سکته قلبی (انفارکتوس میوکارد) | مرگ بخشی از عضله قلب به دلیل انسداد عروق کرونری → کاهش قدرت پمپاژ |
| فشار خون بالا (هیپرتانسیون مزمن) | قلب مجبور به کار علیه فشار بالا می‌شود → ضخیم شدن دیواره → سفتی و ناتوانی در پر شدن |
| بیماری عروق کرونری (CAD) | رسوب پلاک در عروق → کاهش خون‌رسانی به عضله قلب |
| کاردیومیوپاتی (بیماری عضله قلب) | انواع مختلفی دارد: دیلاته، هیپرتروفیک، الکلی، ویروسی و… |
| بیماری‌های دریچه‌ای | تنگی یا نشت دریچه آئورت یا میترال → فشار اضافی بر بطن چپ |
| میوکاردیت (التهاب عضله قلب) | اغلب ناشی از ویروس‌ها (مانند کووید-۱۹، آنتروویروس) یا باکتری‌ها |
| آریتمی‌های پایدار (مثل فیبریلاسیون دهلیزی) | اختلال در ریتم → کاهش کارایی پمپاژ |
| دیابت نوع ۲ | آسیب عروقی و عصبی قلب |
| مصرف طولانی الکل یا مواد مخدر (کوکائین) | سمیت مستقیم بر عضله قلب |
| شیمی‌درمانی (مانند آنتراسیکلین‌ها) | آسیب سلولی به قلب |
| بیماری‌های مادرزادی | نقص‌های ساختاری از بدو تولد |
عوامل خطر غیرقابل تغییر:
- سن بالای ۶۵ سال
- جنسیت مرد (در سنین پایین‌تر)
- سابقه خانوادگی نارسایی قلبی یا کاردیومیوپاتی
عوامل خطر قابل کنترل:
- سیگار کشیدن
- چاقی (BMI بالای ۳۰)
- کم‌تحرکی
- رژیم غذایی پرنمک و پرچرب
- استرس مزمن
علائم بالینی (چگونه خود را نشان می‌دهد؟)
علائم نارسایی قلبی سمت چپ معمولاً به دلیل تجمع مایع در ریه‌ها (ادم ریوی) و کاهش خون‌رسانی به بدن ایجاد می‌شوند:
علائم تنفسی (شایع‌ترین):
- تنگی نفس هنگام فعالیت (Dyspnea on exertion)
- تنگی نفس در حالت درازکش (Orthopnea) – بیمار نیاز به چند بالش دارد تا سر بالا باشد
- تنگی نفس شبانه ناگهانی (Paroxysmal Nocturnal Dyspnea) – بیمار نیمه‌شب با احساس خفگی بیدار می‌شود
- سرفه خشک یا همراه با خلط سفید/صورتی (نشانه ادم ریوی)
علائم سیستمیک:
- خستگی مزمن و ضعف عضلانی
- کاهش تحمل فعالیت بدنی (ناتوانی در پیاده‌روی کوتاه)
- تورم پاها، مچ پا، ساق یا شکم (ادم محیطی)
- افزایش وزن ناگهانی (بیش از ۱ کیلو در روز) به دلیل احتباس مایع
- ضربان قلب سریع یا نامنظم (تپش قلب)
- کاهش اشتها، تهوع، نفخ
- گیجی یا کاهش تمرکز (به دلیل کاهش خون‌رسانی مغز)
علائم پیشرفته:
- درد قفسه سینه (اگر ایسکمی فعال باشد)
- کبودی لب‌ها و انگشتان (سیانوز)
- درد ناحیه راست بالای شکم (به دلیل احتقان کبد)
هشدار: تنگی نفس ناگهانی، سرفه خونی یا تورم شدید می‌تواند نشانه ادم حاد ریوی باشد و نیاز به اورژانس فوری دارد.
تشخیص (چگونه تأیید می‌شود؟)
تشخیص نارسایی قلبی سمت چپ یک فرآیند چندمرحله‌ای است:
- تاریخچه و معاینه فیزیکی
پرسش در مورد علائم، سابقه خانوادگی، عوامل خطر
معاینه: صدای ریه (رال‌های ریز)، صدای سوم قلب (S3)، فشار وریدهای گردنی (JVD)، تورم محیطی
- آزمایش‌های خونی
BNP یا NT-proBNP: مارکر اصلی نارسایی قلبی (سطح بالا = فشار بر قلب)
عملکرد کلیه (کراتینین، eGFR)
الکترولیت‌ها (سدیم، پتاسیم – مهم برای درمان)
کم‌خونی، تیروئید، کبد
- تصویربرداری و تست‌های قلبی
تست هدف اکوکاردیوگرافی (اکو) اندازه‌گیری کسر جهشی، حجم بطن، عملکرد دریچه‌ها، فشار ریوی الکتروکاردیوگرام (ECG) بررسی آریتمی، علائم سکته قبلی، هیپرتروفی رادیوگرافی قفسه سینه بزرگ شدن قلب، ادم ریوی، افیوژن پلورال تست استرس (ورزشی یا دارویی) ارزیابی عملکرد قلب تحت فشار MRI قلب بررسی دقیق بافت قلب، فیبروز، التهاب کاتتریزاسیون قلب بررسی عروق کرونری، فشارهای داخل قلبی - طبقه‌بندی شدت بیماری
NYHA: بر اساس محدودیت فعالیت (کلاس I تا IV)
ACC/AHA: مراحل A (در معرض خطر) تا D (پیشرفته و مقاوم)
درمان (رویکرد چندجانبه)
درمان نارسایی قلبی سمت چپ بر ۴ محور اصلی استوار است:
۱. درمان دارویی (ستون اصلی)
| گروه دارویی | مثال | مکانیسم |
|---|---|---|
| مهارکننده‌های ACE / ARB / ARNI | لیزینوپریل، لوزارتان، ساکوبیتریل-والزارتان | کاهش فشار عروقی، بازسازی قلب |
| بتا بلاکرها | کارودیلول، متوپرولول، بیزوپرولول | کاهش ضربان و بار قلب، بهبود بقا |
| دیورتیک‌ها | فوروزماید، توراسماید، اسپیرونولاکتون | دفع مایع اضافی، کاهش ادم |
| مهارکننده‌های SGLT2 | داپاگلیفلوزین، امپاگلیفلوزین | کاهش بستری، محافظت کلیه و قلب (حتی بدون دیابت) |
| دیگوکسین | — | تقویت انقباض در موارد خاص |
| آنتی‌کواگولانت‌ها | وارفارین، آپیکسابان | در صورت فیبریلاسیون دهلیزی |
نکته: درمان باید تدریجی شروع و تنظیم شود تا از افت فشار جلوگیری شود.
۲. مداخلات دستگاهی و جراحی
- دفیبریلاتور قابل کاشت (ICD): جلوگیری از مرگ ناگهانی
- درمان بازمعماری قلبی (CRT): هماهنگ‌سازی انقباض بطن‌ها
- دستگاه کمک بطنی (LVAD): پل به پیوند یا درمان مقصد
- پیوند قلب: در موارد انتهایی
- تعمیر/تعویض دریچه: در صورت بیماری دریچه‌ای
۳. تغییرات سبک زندگی (بسیار حیاتی)
- رژیم غذایی کم‌نمک (کمتر از ۲ گرم سدیم در روز)
- محدود کردن مایعات (در موارد شدید: ۱.۵–۲ لیتر در روز)
- ورزش منظم (۳۰ دقیقه، ۵ روز در هفته – تحت نظارت)
- ترک سیگار و الکل
- کنترل وزن (کاهش ۵–۱۰٪ وزن در چاقی)
- خواب کافی و مدیریت استرس
۴. برنامه‌های توانبخشی قلبی
- جلسات گروهی با ورزش، آموزش و حمایت روانی
- بهبود ۲۰–۳۰٪ در ظرفیت فعالیت
پیشگیری (چگونه از آن جلوگیری کنیم؟)
پیشگیری مؤثرترین راه مقابله با نارسایی قلبی است:
| اقدام | تأثیر |
|---|---|
| کنترل فشار خون (<۱۳۰/۸۰) | کاهش ۴۰٪ خطر |
| ترک سیگار | کاهش ۵۰٪ خطر در ۱ سال |
| ورزش منظم | بهبود عملکرد قلب |
| رژیم DASH یا مدیترانه‌ای | کاهش التهاب و کلسترول |
| کنترل دیابت (HbA1c <۷٪) | محافظت عروقی |
| واکسیناسیون (آنفلوآنزا، پنوموکوک، کووید) | جلوگیری از میوکاردیت |
| چک‌آپ سالانه پس از ۵۰ سالگی | تشخیص زودهنگام |
عوارض شایع:
- نارسایی کلیه (کاردیورنال)
- احتقان کبدی و نارسایی کبد
- آریتمی‌های خطرناک (ونتریکولار تاکی‌کاردی)
- لخته خون و آمبولی
- کاشکسی قلبی (تحلیل عضلانی شدید)
پیش‌آگهی:
- مراحل اولیه (NYHA I-II): با درمان مناسب، بقای ۵ ساله بیش از ۷۰٪
- مراحل پیشرفته (NYHA IV): بقای ۱ ساله کمتر از ۵۰٪
- عوامل بهبوددهنده: کسر جهشی بالاتر، درمان کامل، پایبندی به رژیم
- عوامل بدترکننده: سن بالا، بیماری کلیوی، عدم درمان
نکات کلیدی برای بیماران و خانواده‌ها
- علائم هشدار را جدی بگیرید: تنگی نفس ناگهانی، تورم شدید، سرفه خونی → اورژانس
- داروها را منظم مصرف کنید: قطع خودسرانه خطرناک است
- وزن روزانه صبحگاهی: افزایش بیش از ۱ کیلو در روز = تماس با پزشک
- نمک را محدود کنید: غذاهای آماده، کنسرو، فست‌فود ممنوع
- واکسن بزنید: آنفلوآنزا و کووید می‌تواند نارسایی را تشدید کند
- حمایت روانی: افسردگی شایع است – مشاوره کمک می‌کند
منبع : baptisthealth
