هیستروسکوپی یکی از روش‌های پیشرفته و کم‌تهاجمی در حوزه پزشکی زنان است که برای تشخیص و درمان مشکلات رحم به کار می‌رود. این روش با استفاده از ابزاری به نام هیستروسکوپ انجام می‌شود که امکان مشاهده مستقیم داخل رحم و انجام اقدامات درمانی را فراهم می‌کند. در این مقاله به بررسی جنبه‌های مختلف هیستروسکوپی، از تعریف و کاربرد آن گرفته تا نحوه انجام، عوارض و شرایط بهبودی پرداخته می‌شود.
هیستروسکوپی چیست؟
هیستروسکوپی یک روش پزشکی است که در آن از یک ابزار باریک و مجهز به دوربین به نام هیستروسکوپ استفاده می‌شود. این ابزار از طریق واژن و دهانه رحم وارد رحم شده و به پزشک اجازه می‌دهد تا داخل رحم را به صورت مستقیم مشاهده کند. هیستروسکوپ معمولاً دارای یک منبع نور و دوربین کوچک است که تصاویر را به یک مانیتور منتقل می‌کند.
این روش به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- هیستروسکوپی تشخیصی: برای بررسی و شناسایی مشکلات رحم مانند خونریزی غیرطبیعی، پولیپ، فیبروم یا ناهنجاری‌های مادرزادی رحم.
- هیستروسکوپی درمانی: برای انجام اقدامات درمانی مانند برداشتن پولیپ یا فیبروم، رفع چسبندگی‌های رحمی یا حتی خارج کردن ابزارهای پیشگیری از بارداری که به درستی در جای خود قرار نگرفته‌اند.
به دلیل کم‌تهاجمی بودن و عدم نیاز به برش‌های بزرگ، هیستروسکوپی به عنوان یک روش ایمن و مؤثر شناخته می‌شود.
چرا از هیستروسکوپی استفاده می‌شود؟
هیستروسکوپی به دلایل مختلفی انجام می‌شود و معمولاً زمانی توصیه می‌گردد که روش‌های غیرتهاجمی مانند سونوگرافی نتوانند اطلاعات کافی ارائه دهند. برخی از مهم‌ترین کاربردهای هیستروسکوپی عبارتند از:
- بررسی خونریزی غیرطبیعی رحم: خونریزی شدید، نامنظم یا خونریزی پس از یائسگی می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات رحمی باشد که با هیستروسکوپی قابل تشخیص است.
- تشخیص و درمان پولیپ و فیبروم رحم: این توده‌های خوش‌خیم در رحم می‌توانند باعث درد یا ناباروری شوند و با هیستروسکوپی برداشته می‌شوند.
- بررسی ناهنجاری‌های رحمی: مانند دیواره رحم (سپتوم رحمی) که ممکن است بر بارداری تأثیر بگذارد.
- درمان چسبندگی رحم: چسبندگی‌های داخل رحم (سندرم آشرمن) که اغلب پس از جراحی یا عفونت ایجاد می‌شوند، با این روش قابل رفع هستند.
- کمک به درمان ناباروری: هیستروسکوپی می‌تواند مشکلات ساختاری رحم را که مانع بارداری می‌شوند، شناسایی و برطرف کند.
این روش به پزشکان کمک می‌کند تا بدون نیاز به جراحی باز، مشکلات را با دقت بیشتری تشخیص داده و درمان کنند.
بهترین زمان برای انجام هیستروسکوپی
زمان‌بندی انجام هیستروسکوپی به هدف آن (تشخیصی یا درمانی) و شرایط بیمار بستگی دارد. به طور کلی، بهترین زمان برای انجام این روش در هفته اول پس از پایان قاعدگی است، یعنی زمانی که دیواره رحم نازک‌تر بوده و دید بهتری برای پزشک فراهم می‌شود. در این دوره، خونریزی قاعدگی متوقف شده و احتمال بارداری نیز کمتر است.
با این حال، در موارد اورژانسی مانند خونریزی شدید یا نیاز به خارج کردن جسم خارجی از رحم، ممکن است زمان‌بندی تغییر کند. همچنین، اگر هیستروسکوپی برای بررسی ناباروری انجام شود، پزشک ممکن است آن را در زمان خاصی از چرخه قاعدگی برنامه‌ریزی کند تا نتایج دقیق‌تری به دست آید. زنان یائسه می‌توانند در هر زمان این روش را انجام دهند، مشروط بر اینکه شرایط جسمی مناسبی داشته باشند.
هیستروسکوپی چطور انجام می‌شود؟
هیستروسکوپی معمولاً در مطب پزشک، کلینیک یا بیمارستان انجام می‌شود و بسته به نوع آن (تشخیصی یا درمانی) ممکن است بین ۱۵ دقیقه تا یک ساعت طول بکشد. مراحل انجام آن به شرح زیر است:
- آمادگی: بیمار روی تخت معاینه دراز می‌کشد و پاها در جایگاه مخصوص قرار می‌گیرند. ممکن است داروی بی‌حسی موضعی یا آرام‌بخش تجویز شود.
- گشاد کردن دهانه رحم: پزشک با استفاده از ابزارهای مخصوص، دهانه رحم را به آرامی باز می‌کند.
- ورود هیستروسکوپ: هیستروسکوپ از طریق واژن و دهانه رحم وارد رحم می‌شود. برای بهبود دید، مایعی مانند سرم نمکی یا گاز دی‌اکسید کربن به داخل رحم تزریق می‌شود تا فضای آن باز شود.
- بررسی و درمان: پزشک با مشاهده تصاویر روی مانیتور، داخل رحم را بررسی می‌کند. در صورت نیاز، ابزارهای کوچکی از طریق هیستروسکوپ وارد شده و اقداماتی مانند برداشتن پولیپ یا نمونه‌برداری انجام می‌شود.
- پایان کار: پس از اتمام، هیستروسکوپ خارج شده و بیمار برای مدت کوتاهی تحت نظر قرار می‌گیرد.
در مواردی که بیهوشی عمومی لازم باشد (مثلاً در جراحی‌های پیچیده‌تر)، بیمار در اتاق عمل تحت بیهوشی کامل قرار می‌گیرد.
هیستروسکوپی درد دارد؟
میزان درد در هیستروسکوپی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله آستانه تحمل درد بیمار، نوع روش (تشخیصی یا درمانی) و استفاده از بی‌حسی. در هیستروسکوپی تشخیصی که معمولاً ساده‌تر است، بسیاری از زنان فقط احساس ناراحتی خفیف یا گرفتگی مشابه درد قاعدگی را گزارش می‌کنند. این ناراحتی اغلب به دلیل ورود هیستروسکوپ یا تزریق مایع به رحم ایجاد می‌شود.
در هیستروسکوپی درمانی که ممکن است شامل برش یا برداشتن بافت باشد، درد بیشتری احساس می‌شود، اما استفاده از بی‌حسی موضعی، آرام‌بخش یا بیهوشی عمومی می‌تواند آن را به حداقل برساند. پس از انجام روش، برخی بیماران تا چند ساعت گرفتگی یا درد خفیف را تجربه می‌کنند که با مسکن‌های معمولی مانند ایبوپروفن قابل کنترل است.
به طور کلی، هیستروسکوپی به عنوان یک روش کم‌درد شناخته می‌شود و اکثر زنان آن را به خوبی تحمل می‌کنند.
فرآیند بهبودی پس از انجام هیستروسکوپی
بهبودی پس از هیستروسکوپی معمولاً سریع است و اکثر بیماران می‌توانند همان روز به فعالیت‌های روزمره خود بازگردند. با این حال، نکات زیر در فرآیند بهبودی مهم هستند:
- استراحت کوتاه‌مدت: پس از روش، ممکن است بیمار تا چند ساعت احساس خستگی یا گرفتگی داشته باشد. استراحت در این مدت توصیه می‌شود.
- خونریزی خفیف: لکه‌بینی یا خونریزی سبک تا چند روز طبیعی است. استفاده از نوار بهداشتی به جای تامپون توصیه می‌شود.
- اجتناب از فعالیت سنگین: تا ۴۸ ساعت پس از هیستروسکوپی، بهتر است از ورزش شدید یا بلند کردن اجسام سنگین خودداری شود.
- مراقبت‌های جنسی: پزشک معمولاً توصیه می‌کند تا یک هفته از رابطه جنسی پرهیز شود تا از عفونت جلوگیری گردد.
- پیگیری علائم غیرعادی: در صورت بروز تب، خونریزی شدید یا درد غیرقابل تحمل، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
بهبودی کامل معمولاً ظرف چند روز تا یک هفته رخ می‌دهد، مگر اینکه عارضه‌ای پیش آید.
چه کسانی نباید از هیستروسکوپی استفاده کنند؟
اگرچه هیستروسکوپی روشی ایمن است، اما برای برخی افراد مناسب نیست. این موارد شامل:
- زنان باردار: هیستروسکوپی در دوران بارداری خطرناک است و می‌تواند به جنین آسیب برساند.
- عفونت فعال: وجود عفونت واژن یا رحم (مانند بیماری التهابی لگن) انجام این روش را غیرممکن می‌کند تا زمانی که عفونت درمان شود.
- سرطان دهانه رحم: در این شرایط، هیستروسکوپی ممکن است خطر گسترش سلول‌های سرطانی را افزایش دهد.
- بیماری‌های شدید: افرادی با مشکلات قلبی یا تنفسی شدید ممکن است نتوانند بیهوشی یا استرس روش را تحمل کنند.
پزشک پیش از انجام هیستروسکوپی، سابقه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند تا از مناسب بودن آن مطمئن شود.
عوارض هیستروسکوپی
هیستروسکوپی به طور کلی ایمن است، اما مانند هر روش پزشکی، ممکن است عوارضی داشته باشد. این عوارض نادر هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- عفونت: اگر ابزارها به درستی استریل نشوند یا مراقبت‌های پس از عمل رعایت نشود، عفونت ممکن است رخ دهد.
- خونریزی شدید: به‌ویژه در هیستروسکوپی درمانی که بافت برداشته می‌شود.
- سوراخ شدن رحم: در موارد نادر، هیستروسکوپ ممکن است به دیواره رحم آسیب برساند که نیاز به جراحی ترمیمی دارد.
- واکنش به بیهوشی: برخی بیماران ممکن است به داروهای بی‌حسی یا بیهوشی حساسیت نشان دهند.
- جذب بیش از حد مایع: در صورت استفاده از مایع برای باز کردن رحم، جذب بیش از حد آن به بدن می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.
با انتخاب پزشک مجرب و رعایت دستورات، احتمال بروز این عوارض به حداقل می‌رسد.
