بیوپسی مغز استخوان یک روش پزشکی است که در آن نمونه‌ای از مغز استخوان (بافت نرم داخل استخوان‌ها که مسئول تولید سلول‌های خونی است) یا خود استخوان برای بررسی‌های تشخیصی برداشته می‌شود. این روش معمولاً برای تشخیص بیماری‌های مرتبط با خون، مغز استخوان یا سیستم ایمنی انجام می‌شود. مغز استخوان شامل دو بخش اصلی است: بخش مایع (آسپیراسیون) و بخش جامد (بیوپسی). در آسپیراسیون، مایع مغز استخوان با سرنگ کشیده می‌شود، در حالی که در بیوپسی، تکه کوچکی از بافت استخوان و مغز استخوان برداشته می‌شود. این نمونه‌ها در آزمایشگاه تحت میکروسکوپ بررسی شده و آزمایش‌های تخصصی مانند تجزیه ژنتیکی یا کشت میکروبی روی آن‌ها انجام می‌شود.
چرا بیوپسی مغز استخوان انجام می‌شود؟
بیوپسی مغز استخوان به دلایل متعددی انجام می‌شود که عمدتاً به تشخیص و پایش بیماری‌های خونی و غیرخونی مرتبط است. مهم‌ترین دلایل عبارت‌اند از:
- تشخیص بیماری‌های خونی: این روش برای شناسایی بیماری‌هایی مانند لوسمی (سرطان خون)، لنفوم، مولتیپل میلوما، یا کم‌خونی آپلاستیک استفاده می‌شود.
- ارزیابی کم‌خونی یا اختلالات خونی غیرقابل توضیح: اگر آزمایش‌های خون نتایج غیرطبیعی مانند کاهش یا افزایش غیرعادی گلبول‌های قرمز، سفید یا پلاکت‌ها نشان دهند، بیوپسی می‌تواند علت را مشخص کند.
- تشخیص عفونت‌ها یا بیماری‌های التهابی: برخی عفونت‌ها مانند سل یا بیماری‌های التهابی ممکن است مغز استخوان را درگیر کنند.
- بررسی متاستاز سرطان: بیوپسی می‌تواند نشان دهد که آیا سرطان از سایر نقاط بدن به مغز استخوان گسترش یافته است یا خیر.
- پایش درمان: در بیماران تحت شیمی‌درمانی یا پیوند مغز استخوان، بیوپسی برای ارزیابی اثربخشی درمان انجام می‌شود.
- تشخیص بیماری‌های ذخیره‌ای: بیماری‌هایی مانند گوشه که مواد خاصی در مغز استخوان تجمع می‌یابند، با بیوپسی قابل‌تشخیص هستند.
هزینه آزمایش مغز استخوان
هزینه بیوپسی مغز استخوان در ایران بسته به عوامل مختلفی مانند محل انجام (بیمارستان دولتی یا خصوصی)، نوع روش (آسپیراسیون یا بیوپسی یا هر دو)، تجهیزات مورد استفاده، تخصص پزشک و آزمایش‌های تکمیلی (مانند تجزیه ژنتیکی یا ایمونوهیستوشیمی) متفاوت است. به‌طور متوسط، در سال ۱۴۰۳، هزینه این آزمایش در بیمارستان‌های دولتی ممکن است بین ۱ تا ۳ میلیون تومان و در بیمارستان‌های خصوصی بین ۳ تا ۷ میلیون تومان یا بیشتر باشد. اگر آزمایش‌های پیشرفته‌تر مورد نیاز باشد، هزینه‌ها افزایش می‌یابد. بیماران تحت پوشش بیمه ممکن است بخش قابل‌توجهی از هزینه را از طریق بیمه تأمین کنند، به‌ویژه اگر مدارک پزشکی ضرورت انجام آزمایش را تأیید کند. برای اطلاعات دقیق‌تر، تماس با مرکز درمانی یا شرکت بیمه توصیه می‌شود.
تفسیر آزمایش مغز استخوان یا جواب نمونه‌برداری مغز استخوان
نتایج بیوپسی مغز استخوان معمولاً چند روز تا چند هفته پس از نمونه‌برداری آماده می‌شود، بسته به نوع آزمایش‌های انجام‌شده. گزارش شامل اطلاعات زیر است:
- ظاهر میکروسکوپی سلول‌ها: متخصص پاتولوژی سلول‌های مغز استخوان را از نظر تعداد، شکل و اندازه بررسی می‌کند. به‌عنوان مثال، وجود سلول‌های غیرطبیعی ممکن است نشان‌دهنده لوسمی یا لنفوم باشد.
- درصد انواع سلول‌ها: نسبت سلول‌های تولیدکننده گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها ارزیابی می‌شود. کاهش یا افزایش غیرطبیعی این سلول‌ها می‌تواند به بیماری خاصی اشاره کند.
- وجود سلول‌های سرطانی یا غیرطبیعی: بیوپسی می‌تواند متاستاز یا رشد غیرطبیعی سلول‌ها را نشان دهد.
- نتایج آزمایش‌های ژنتیکی یا مولکولی: برخی بیماری‌ها مانند لوسمی مزمن میلوئیدی (CML) با تغییرات ژنتیکی خاصی همراه هستند که در این آزمایش‌ها شناسایی می‌شوند.
- وضعیت عفونت یا التهاب: وجود باکتری، قارچ یا سایر عوامل بیماری‌زا ممکن است گزارش شود.
تفسیر دقیق نتایج توسط پزشک متخصص هماتولوژی یا انکولوژی انجام می‌شود که با توجه به سابقه پزشکی بیمار، تشخیص نهایی را مشخص می‌کند.
آسپیراسیون مغز استخوان و بیوپسی مغز استخوان چگونه انجام می‌شود؟
بیوپسی و آسپیراسیون مغز استخوان معمولاً به‌صورت سرپایی و تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شوند. مراحل این روش عبارت‌اند از:
- آماده‌سازی بیمار: بیمار روی تخت دراز می‌کشد، معمولاً به پهلو یا روی شکم. پزشک محل نمونه‌برداری (اغلب استخوان لگن یا گاهی استخوان جناغ) را ضدعفونی می‌کند.
- بی‌حسی موضعی: داروی بی‌حسی به پوست و بافت‌های اطراف تزریق می‌شود تا درد به حداقل برسد.
- آسپیراسیون: پزشک یک سوزن مخصوص را وارد استخوان می‌کند و مقدار کمی مایع مغز استخوان را با سرنگ می‌کشد. این مرحله ممکن است چند ثانیه طول بکشد و احساس فشار یا مکش ایجاد کند.
- بیوپسی: در صورت نیاز، با استفاده از ابزار خاصی، تکه کوچکی از بافت استخوان و مغز استخوان برداشته می‌شود. این مرحله ممکن است کمی ناراحت‌کننده باشد.
- پانسمان: محل نمونه‌برداری پانسمان شده و بیمار برای مدت کوتاهی تحت نظر قرار می‌گیرد. کل فرایند معمولاً ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
نکات قبل از نمونه‌برداری مغز استخوان
برای اطمینان از ایمنی و راحتی در طول بیوپسی، بیماران باید نکات زیر را رعایت کنند:
- اطلاع پزشک از سابقه پزشکی: بیمار باید پزشک را از بیماری‌های زمینه‌ای (مانند دیابت یا فشارخون)، حساسیت‌های دارویی، یا مصرف داروهای خاص (مانند رقیق‌کننده‌های خون مثل آسپیرین یا وارفارین) مطلع کند.
- ناشتا بودن (در صورت نیاز): در برخی موارد، پزشک ممکن است توصیه کند بیمار چند ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورد یا ننوشد، به‌ویژه اگر بیهوشی عمومی لازم باشد.
- اجتناب از داروهای خاص: پزشک ممکن است از بیمار بخواهد چند روز قبل از آزمایش مصرف برخی داروها را متوقف کند.
- آمادگی روانی: بیمار باید از پزشک درباره مراحل آزمایش سؤال کند تا اضطرابش کاهش یابد. همراه داشتن یکی از اعضای خانواده نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- لباس مناسب: پوشیدن لباس راحت و گشاد در روز آزمایش توصیه می‌شود.
مراقبت‌های بعد از بیوپسی مغز استخوان
پس از انجام بیوپسی، مراقبت‌های زیر برای بهبودی سریع‌تر و جلوگیری از عوارض ضروری است:
- استراحت: بیمار باید برای ۲۴ ساعت از فعالیت‌های سنگین اجتناب کند و محل نمونه‌برداری را تحت فشار قرار ندهد.
- مراقبت از محل نمونه‌برداری: پانسمان باید خشک و تمیز نگه داشته شود. پزشک ممکن است توصیه کند پانسمان پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت برداشته شود.
- مدیریت درد: درد یا ناراحتی خفیف در محل نمونه‌برداری طبیعی است و معمولاً با مسکن‌های تجویزشده (مانند استامینوفن) برطرف می‌شود.
- توجه به علائم هشدار: در صورت مشاهده علائمی مانند تب، خونریزی مداوم، قرمزی شدید، تورم یا ترشح از محل نمونه‌برداری، بیمار باید فوراً با پزشک تماس بگیرد.
- رژیم غذایی و فعالیت: مگر در موارد خاص، بیمار می‌تواند رژیم غذایی معمول خود را از سر بگیرد. فعالیت‌های سبک معمولاً پس از چند روز مجاز هستند.
عوارض بیوپسی مغز استخوان
بیوپسی مغز استخوان به‌طور کلی روشی ایمن است، اما مانند هر روش تهاجمی ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد. این عوارض نادر هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- خونریزی: خونریزی خفیف در محل نمونه‌برداری شایع است، اما خونریزی شدید بسیار نادر است و معمولاً در بیماران با اختلالات انعقادی رخ می‌دهد.
- عفونت: اگر محل نمونه‌برداری به‌درستی ضدعفونی نشود یا مراقبت‌های بعدی رعایت نگردد، احتمال عفونت وجود دارد.
- درد طولانی‌مدت: برخی بیماران ممکن است برای چند روز درد یا ناراحتی در محل نمونه‌برداری احساس کنند که معمولاً خودبه‌خود برطرف می‌شود.
- آسیب به بافت‌های اطراف: در موارد بسیار نادر، سوزن ممکن است به عصب یا رگ خونی مجاور آسیب برساند.
- واکنش به بی‌حسی: حساسیت به داروی بی‌حسی ممکن است در برخی افراد رخ دهد.
برای کاهش این خطرات، انجام بیوپسی توسط پزشک باتجربه و رعایت دقیق دستورالعمل‌های قبل و بعد از آزمایش ضروری است.
