جراحی سیستکتومی (Cystectomy) روشی است که طی آن مثانه به طور کامل یا جزئی از بدن خارج می‌شود. این جراحی معمولاً برای درمان بیماری‌های جدی مانند سرطان مثانه، آسیب‌های شدید مثانه یا بیماری‌های مزمن که عملکرد مثانه را مختل می‌کنند، انجام می‌شود. در اکثر موارد، سیستکتومی کامل (رادیکال) انجام می‌شود که شامل برداشتن کل مثانه و گاهی بافت‌ها و اندام‌های اطراف مانند پروستات در مردان یا رحم و تخمدان‌ها در زنان است. این جراحی یکی از پیچیده‌ترین روش‌های ارولوژی محسوب می‌شود و نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و مراقبت‌های گسترده پس از عمل است.
هدف اصلی سیستکتومی، حذف بافت‌های سرطانی یا آسیب‌دیده و جلوگیری از گسترش بیماری است. با این حال، از آنجا که مثانه نقش مهمی در ذخیره و دفع ادرار دارد، برداشتن آن تأثیرات قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی بیمار خواهد داشت. به همین دلیل، جراحان معمولاً روش‌های جایگزین برای مدیریت دفع ادرار پس از سیستکتومی پیشنهاد می‌دهند.
انواع روش‌های جراحی سیستکتومی
جراحی سیستکتومی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: سیستکتومی کامل (رادیکال) و سیستکتومی جزئی. انتخاب نوع جراحی به وضعیت بیمار، نوع بیماری و میزان پیشرفت آن بستگی دارد. در ادامه، انواع روش‌های سیستکتومی و تکنیک‌های انجام آن توضیح داده شده است:
۱. سیستکتومی کامل (Radical Cystectomy)
در این روش، کل مثانه به همراه بافت‌های اطراف برداشته می‌شود. در مردان، ممکن است پروستات و غدد لنفاوی اطراف نیز برداشته شوند. در زنان، رحم، تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و بخشی از واژن ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند. این روش معمولاً برای درمان سرطان مثانه پیشرفته یا تهاجمی استفاده می‌شود.
۲. سیستکتومی جزئی (Partial Cystectomy)
در این روش، تنها بخشی از مثانه که تحت تأثیر بیماری (مانند تومور) قرار گرفته است، برداشته می‌شود. این روش کمتر تهاجمی است و معمولاً برای بیمارانی که سرطان مثانه در مراحل اولیه دارند یا تومور در یک ناحیه خاص محدود است، مناسب است. مزیت این روش حفظ بخش‌هایی از مثانه و کاهش نیاز به روش‌های جایگزین برای دفع ادرار است.
۳. تکنیک‌های جراحی
سیستکتومی می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود:
-
جراحی باز: در این روش، یک برش بزرگ در شکم ایجاد می‌شود تا جراح به مثانه دسترسی پیدا کند. این روش سنتی است و معمولاً برای موارد پیچیده‌تر استفاده می‌شود.
-
جراحی لاپاراسکوپی: این روش کم‌تهاجمی با استفاده از برش‌های کوچک و ابزارهای خاص انجام می‌شود. لاپاراسکوپی معمولاً دوره نقاهت کوتاه‌تری دارد.
-
جراحی رباتیک: با استفاده از سیستم‌های رباتیک مانند داوینچی، جراح می‌تواند با دقت بیشتری عمل را انجام دهد. این روش کم‌تهاجمی است و خونریزی و عوارض کمتری دارد.
۴. روش‌های بازسازی مسیر ادراری
پس از برداشتن مثانه، جراح باید روشی برای دفع ادرار ایجاد کند. این روش‌ها شامل موارد زیر است:
-
ایلئال کاندویت (Ileal Conduit): بخشی از روده برای ایجاد یک مجرای ادراری استفاده می‌شود که ادرار از طریق آن به یک کیسه خارجی (استومی) تخلیه می‌شود.
-
مثانه جدید (Neobladder): بخشی از روده به شکل یک مثانه جدید بازسازی می‌شود که به حالب‌ها و مجرای ادرار متصل می‌شود. این روش به بیمار امکان دفع ادرار از طریق مجرای طبیعی را می‌دهد.
-
کیسه قاره (Continent Urinary Reservoir): ادرار در یک کیسه داخلی ذخیره می‌شود و بیمار با استفاده از کاتتر آن را تخلیه می‌کند.
توصیه‌های مراقبتی قبل از سیستکتومی
آمادگی برای سیستکتومی نقش مهمی در موفقیت جراحی و کاهش عوارض دارد. در ادامه توصیه‌های کلیدی برای مراقبت قبل از جراحی ارائه شده است:
۱. ارزیابی پزشکی جامع
-
انجام آزمایش‌های خون، تصویربرداری (مانند سی‌تی اسکن یا MRI) و تست‌های عملکرد قلب و ریه.
-
مشاوره با متخصص بیهوشی برای ارزیابی خطرات مرتبط با بیهوشی عمومی.
-
بررسی سابقه پزشکی بیمار برای شناسایی بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا فشار خون.
۲. رژیم غذایی و آمادگی گوارشی
-
رعایت رژیم غذایی سبک چند روز قبل از جراحی سیستکتومی برای کاهش بار گوارشی.
-
در برخی موارد، ممکن است پزشک پاکسازی روده (مانند مصرف ملین‌ها) را توصیه کند.
-
پرهیز از مصرف غذاهای سنگین، الکل و سیگار حداقل ۴۸ ساعت قبل از عمل.
۳. آمادگی روانی
-
مشاوره با روانشناس یا مددکار اجتماعی برای کنار آمدن با تغییرات احتمالی در سبک زندگی (مانند استفاده از کیسه استومی).
-
شرکت در جلسات آموزشی با پرستاران استومی برای یادگیری نحوه مدیریت کیسه ادراری.
۴. برنامه‌ریزی برای دوره نقاهت
-
هماهنگی با اعضای خانواده یا دوستان برای حمایت در دوره پس از جراحی سیستکتومی.
-
آماده‌سازی منزل برای دوره نقاهت، مانند دسترسی آسان به وسایل مورد نیاز و کاهش نیاز به تحرک زیاد.
۵. قطع برخی داروها
-
توقف مصرف داروهای رقیق‌کننده خون (مانند آسپرین یا وارفارین) طبق دستور پزشک.
-
اطلاع به پزشک درباره تمام داروها و مکمل‌های مصرفی.
نکات کلیدی در رابطه با انجام این جراحی
سیستکتومی یک جراحی پیچیده است که نیازمند توجه به جزئیات در تمام مراحل است. در ادامه نکات کلیدی مرتبط با این جراحی آورده شده است:
۱. انتخاب جراح و مرکز درمانی
-
انتخاب جراح متخصص ارولوژی با تجربه در انجام سیستکتومی بسیار مهم است.
-
مراکز درمانی مجهز با امکانات پیشرفته احتمال موفقیت جراحی را افزایش می‌دهند.
۲. عوارض احتمالی
-
عفونت: یکی از شایع‌ترین عوارض پس از جراحی سیستکتومی است که با آنتی‌بیوتیک‌ها قابل کنترل است.
-
خونریزی: ممکن است در حین یا پس از جراحی رخ دهد و نیاز به مداخله داشته باشد.
-
انسداد روده: به دلیل دستکاری روده‌ها در حین جراحی، ممکن است موقتاً عملکرد روده مختل شود.
-
تغییرات جنسی: در مردان، ممکن است ناتوانی جنسی رخ دهد؛ در زنان، تغییرات در عملکرد جنسی نیز ممکن است مشاهده شود.
۳. دوره نقاهت
-
بستری شدن در بیمارستان معمولاً بین ۵ تا ۱۰ روز طول می‌کشد.
-
بازگشت به فعالیت‌های روزمره ممکن است ۶ تا ۸ هفته زمان ببرد.
-
فیزیوتراپی و تمرینات سبک می‌توانند به بهبود سریع‌تر کمک کنند.
۴. مراقبت از استومی یا مثانه جدید
-
یادگیری نحوه تمیز کردن و تعویض کیسه استومی یا مدیریت مثانه جدید.
-
پیگیری منظم با پزشک برای بررسی عملکرد سیستم ادراری.
آیا فرد می‌تواند بدون مثانه زنده بماند؟
بله، فرد می‌تواند بدون مثانه به زندگی ادامه دهد، اما این امر نیازمند تغییرات قابل‌توجهی در سبک زندگی و مدیریت دفع ادرار است. مثانه تنها یک اندام ذخیره‌کننده ادرار است و بدون آن، بدن همچنان می‌تواند ادرار تولید کند، اما نیاز به روش‌های جایگزین برای دفع آن دارد. روش‌های بازسازی مسیر ادراری (مانند ایلئال کاندویت، مثانه جدید یا کیسه قاره) به بیماران کمک می‌کنند تا عملکرد ادراری خود را مدیریت کنند.
تأثیرات بر کیفیت زندگی
-
تطبیق با کیسه استومی: استفاده از کیسه ادراری ممکن است در ابتدا چالش‌برانگیز باشد، اما اکثر بیماران با آموزش و تمرین به آن عادت می‌کنند.
-
فعالیت‌های روزمره: پس از بهبودی کامل، بیماران می‌توانند به فعالیت‌های عادی مانند کار، ورزش و سفر بازگردند، البته با رعایت برخی محدودیت‌ها.
-
تأثیرات روانی: برخی بیماران ممکن است با مسائل عاطفی مانند کاهش اعتماد به نفس یا اضطراب مواجه شوند. حمایت روانی و مشاوره می‌تواند به بهبود این شرایط کمک کند.
پیش‌آگهی
پیش‌آگهی بیماران پس از سیستکتومی به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله:
-
مرحله و نوع بیماری (مانند سرطان مثانه).
-
سلامت کلی بیمار و وجود بیماری‌های زمینه‌ای.
-
موفقیت جراحی و مدیریت عوارض.
در مواردی که سیستکتومی برای درمان سرطان مثانه انجام می‌شود، میزان بقای پنج‌ساله بسته به مرحله بیماری می‌تواند بین ۵۰ تا ۷۰ درصد باشد. پیگیری منظم و درمان‌های مکمل (مانند شیمی‌درمانی یا ایمونوتراپی) می‌توانند نتایج را بهبود بخشند.
