شنوایی سنجی یا ادیومتری شاخه‌ای از علوم پزشکی و توانبخشی است که به ارزیابی عملکرد سیستم شنوایی انسان می‌پردازد. این علم با هدف تشخیص و مدیریت اختلالات شنوایی، از کاهش شنوایی خفیف تا ناشنوایی کامل، به کار گرفته می‌شود. شنوایی سنجی نه تنها به شناسایی مشکلات شنوایی کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی افراد از طریق ارائه راهکارهای درمانی مانند سمعک، کاشت حلزون یا توانبخشی شنوایی ایفا می‌کند. در این مقاله از سلول سبز، به بررسی تاریخچه، روش‌ها، ابزارها، کاربردها و اهمیت شنوایی سنجی در دنیای مدرن می‌پردازیم.
تاریخچه شنوایی سنجی
شنوایی سنجی به‌عنوان یک رشته علمی از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شکل گرفت. پیش از آن، ارزیابی شنوایی به روش‌های غیررسمی و اغلب غیرعلمی محدود بود. در سال ۱۸۷۹، دیوید ادوارد هیوز، مخترع میکروفون، ابزارهای اولیه‌ای برای آزمایش شنوایی ابداع کرد. با این حال، پیشرفت‌های اصلی در این زمینه با اختراع ادیومتر توسط شرکت‌های پزشکی در دهه ۱۹۲۰ رخ داد. این دستگاه‌ها امکان اندازه‌گیری دقیق شدت و فرکانس صدا را فراهم کردند و پایه‌گذار شنوایی سنجی مدرن شدند.
در طول قرن بیستم، با پیشرفت تکنولوژی و افزایش آگاهی درباره اهمیت سلامت شنوایی، شنوایی سنجی به یک رشته تخصصی تبدیل شد. امروزه، ادیولوژیست‌ها (متخصصان شنوایی سنجی) با استفاده از ابزارهای پیشرفته و پروتکل‌های استاندارد، به ارزیابی و مدیریت اختلالات شنوایی در تمامی گروه‌های سنی می‌پردازند.
اصول شنوایی سنجی
شنوایی سنجی بر اساس اصول فیزیولوژیکی و آکوستیکی عمل می‌کند. سیستم شنوایی انسان شامل گوش خارجی، گوش میانی و گوش داخلی است که هر یک نقش خاصی در دریافت، انتقال و پردازش امواج صوتی دارند. شنوایی سنجی با اندازه‌گیری توانایی فرد در شنیدن صداها با فرکانس‌ها و شدت‌های مختلف، عملکرد این سیستم را ارزیابی می‌کند.
فرکانس و شدت صدا
-
فرکانس: به تعداد ارتعاشات صوتی در ثانیه اشاره دارد و با واحد هرتز (Hz) اندازه‌گیری می‌شود. گوش انسان معمولاً فرکانس‌های بین ۲۰ تا ۲۰,۰۰۰ هرتز را درک می‌کند، اما محدوده گفتاری (۲۵۰ تا ۸۰۰۰ هرتز) برای شنوایی سنجی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
-
شدت: بلندی صدا را نشان می‌دهد و با واحد دسی‌بل (dB) سنجیده می‌شود. شدت صفر دسی‌بل به آستانه شنوایی انسان اشاره دارد، در حالی که صداهای بالاتر از ۱۲۰ دسی‌بل می‌توانند به شنوایی آسیب برسانند.
شنوایی سنجی با استفاده از این دو پارامتر، توانایی فرد در تشخیص صداها را بررسی می‌کند و هرگونه انحراف از حالت طبیعی را شناسایی می‌کند.
روش‌های شنوایی سنجی
شنوایی سنجی شامل مجموعه‌ای از آزمون‌های استاندارد است که هر یک برای ارزیابی جنبه خاصی از شنوایی طراحی شده‌اند. این آزمون‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: آزمون‌های ذهنی و آزمون‌های عینی.
۱. آزمون‌های ذهنی
این آزمون‌ها نیازمند همکاری فعال فرد هستند و معمولاً در یک اتاق عایق صدا انجام می‌شوند.
-
ادیومتری تون خالص (Pure Tone Audiometry): این آزمون رایج‌ترین روش شنوایی سنجی است که توانایی فرد در شنیدن صداهای با فرکانس‌ها و شدت‌های مختلف را اندازه‌گیری می‌کند. بیمار از طریق هدفون صداهایی را می‌شنود و با فشار دادن دکمه یا بالا بردن دست، پاسخ می‌دهد. نتایج این آزمون در قالب یک ادیوگرام نمایش داده می‌شود که نموداری از آستانه‌های شنوایی فرد است.
-
ادیومتری گفتاری (Speech Audiometry): این آزمون توانایی فرد در تشخیص و درک کلمات گفتاری را بررسی می‌کند. معمولاً شامل تشخیص کلمات در سطوح شدت مختلف و در حضور نویز پس‌زمینه است.
۲. آزمون‌های عینی
این آزمون‌ها نیازی به همکاری مستقیم فرد ندارند و برای نوزادان، کودکان خردسال یا افرادی که قادر به پاسخ‌گویی نیستند، مناسب‌اند.
-
تمپانومتری (Tympanometry): این آزمون عملکرد گوش میانی و تحرک پرده گوش را ارزیابی می‌کند. با تغییر فشار هوا در کانال گوش، پاسخ‌های گوش میانی ثبت می‌شود.
-
آزمون پاسخ‌های برانگیخته شنوایی (Auditory Brainstem Response – ABR): این روش فعالیت الکتریکی عصب شنوایی و ساقه مغز را در پاسخ به صداها اندازه‌گیری می‌کند. ABR به‌ویژه برای غربالگری شنوایی نوزادان استفاده می‌شود.
-
انتشارات صوتی گوش (Otoacoustic Emissions – OAE): این آزمون صداهای ضعیفی را که توسط سلول‌های مویی گوش داخلی تولید می‌شوند، ثبت می‌کند. عدم وجود این صداها می‌تواند نشان‌دهنده کاهش شنوایی باشد.
ابزارهای شنوایی سنجی
ابزارهای مورد استفاده در شنوایی سنجی باید دقیق، استاندارد و کالیبره شده باشند. مهم‌ترین ابزارها عبارتند از:
-
ادیومتر: دستگاه اصلی برای انجام آزمون‌های تون خالص و گفتاری. ادیومترهای مدرن قابلیت تنظیم فرکانس و شدت صدا را با دقت بالا دارند.
-
تمپانومتر: برای ارزیابی عملکرد گوش میانی استفاده می‌شود.
-
دستگاه‌های OAE و ABR: برای آزمون‌های عینی طراحی شده‌اند و معمولاً در کلینیک‌های تخصصی یافت می‌شوند.
-
کابین عایق صدا: محیطی کنترل‌شده برای انجام آزمون‌های شنوایی که از تداخل صداهای خارجی جلوگیری می‌کند.
کاربردهای شنوایی سنجی
شنوایی سنجی کاربردهای گسترده‌ای در حوزه‌های پزشکی، آموزشی و اجتماعی دارد. برخی از مهم‌ترین کاربردها عبارتند از:
۱. تشخیص کاهش شنوایی
شنوایی سنجی به شناسایی انواع کاهش شنوایی (هدایت، حسی-عصبی یا مختلط) و شدت آن (خفیف، متوسط، شدید یا عمیق) کمک می‌کند. این اطلاعات برای تعیین نوع درمان ضروری است.
۲. غربالگری شنوایی نوزادان
کاهش شنوایی در بدو تولد می‌تواند بر رشد زبان و گفتار تأثیر منفی بگذارد. غربالگری شنوایی با استفاده از آزمون‌های OAE و ABR در بسیاری از کشورها اجباری است.
۳. تجویز سمعک و کاشت حلزون
نتایج شنوایی سنجی برای انتخاب و تنظیم سمعک یا کاشت حلزون استفاده می‌شود. ادیولوژیست‌ها با توجه به ادیوگرام، دستگاه مناسب را توصیه می‌کنند.
۴. ارزیابی اثرات سر و صدا
افرادی که در محیط‌های پر سر و صدا (مانند کارخانجات یا کنسرت‌ها) کار می‌کنند، ممکن است دچار کاهش شنوایی ناشی از نویز شوند. شنوایی سنجی به شناسایی این مشکل و ارائه راهکارهای پیشگیرانه کمک می‌کند.
۵. توانبخشی شنوایی
شنوایی سنجی تنها به تشخیص محدود نمی‌شود؛ ادیولوژیست‌ها برنامه‌های توانبخشی مانند آموزش گفتارخوانی یا تمرین‌های شنیداری را برای بهبود مهارت‌های ارتباطی طراحی می‌کنند.
اهمیت شنوایی سنجی در دنیای مدرن
در دنیای امروز، با افزایش آلودگی صوتی و پیری جمعیت، مشکلات شنوایی به یک چالش جهانی تبدیل شده‌اند. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۱.۵ میلیارد نفر در سراسر جهان با درجاتی از کاهش شنوایی زندگی می‌کنند و این تعداد تا سال ۲۰۵۰ ممکن است به ۲.۵ میلیارد نفر برسد. شنوایی سنجی نقش کلیدی در پیشگیری، تشخیص زودهنگام و مدیریت این مشکل ایفا می‌کند.
علاوه بر این، شنوایی سنجی تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی افراد دارد. کاهش شنوایی درمان‌نشده می‌تواند به انزوای اجتماعی، افسردگی و کاهش عملکرد شناختی منجر شود. از سوی دیگر، مداخلات به‌موقع مانند استفاده از سمعک یا توانبخشی می‌توانند این اثرات منفی را کاهش دهند.
